مزایا و معایب ظروف یکبار مصرف | استفاده بهینه از این ظروف

مقدمه

امروزه ظروف یکبار مصرف به جز جدایی ناپذیر زندگی ما تبدیل شده‌اند. بنابراین قصد داریم در این مقاله مزایا و معایب ظروف یکبار مصرف و استفاده صحیح از این ظروف و انواع مواد به کار رفته در تولید ظروف یکبار مصرف را شرح دهیم.

همه‌ی ما برای نگهداری، انتقال و فروش مواد غذایی خام، نیمه آماده و آماده‌ی مصرف از انواع ظروف یکبار مصرف استفاده می‌کنیم. انواع سالاد، خوراک، نوشیدنی‌ها در این ظروف پرمصرف نگهداری و جابجا می‌شوند. به خصوص با گسترش خوراک پزی‌های صنعتی و کیترینگ‌ها، صنایع بسته بندی روز به روز اقدام به تولید انواع این ظروف می‌کنند.

با وجود پرکاربرد بودن این ظروف به دلیل اهمیت مسائل مرتبط با سلامتی مصرف کنندگان و حمایت از محیط زیست مصرف آن‌ها با انتقادات گسترده‌ای روبرو شده است. از آنجا که ظروف یکبار مصرف ابتدایی عمدتا از انواع پلاستیک ساخته می‌شدند، سرعت بسیار کند فرآیند جذب این مواد در طبیعت و مصرف گسترده‌ی آن‌ها در جهان که سالانه حجم بالایی از زباله‌های پلاستیکی را ایجاد می‌کرد، نگرانی حامیان محیط زیست را برانگیخت. به علاوه تاثیرات شیمیایی مواد بر روی هم از نکاتی است که در تولید و استفاده از ظروف یکبار مصرف گوناگون باید مورد توجه قرار گیرد. خواص شیمیایی و فیزیکی مواد غذایی و این ظروف بر یکدیگر اثر می‌گذارد و می‌توانند ترکیباتی تولید کنند که سلامتی مصرف کنندگان را به خطر اندازد.

وجود این دلایل در کنار نیاز جهان امروزی به ظروفی که نیاز به برگرداندن آن به تحویل دهنده وجود نداشته باشد تولید کنندگان را به فکر انداخت که ظروف یکبار مصرف را از موادی تولید کنند که سرعت جذب و تجزیه بالاتری در طبیعت داشته و استفاده از آن برای نگهداری وانتقال مواد غذایی به سلامتی مصرف کنندگان آسیبی نزند.

فعالان حوزه‌ی بسته بندی نیز دست به کار شده و این ظروف را از مواد گوناگون با رنگ، طرح و در ابعاد متنوعی روانه‌ی بازار کردند.

انواع مواد به کار رفته در تولید ظروف یکبار مصرف

مواد گوناگونی در تولید ظروف یکبار مصرف به کار می‌روند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به پلاستک، فوم، کاغذ، پروپیلن (PP)، PS، پلی استایرن (EPS)، پلی اتیلن (PET)، آلومینیوم، مواد اکولوژیکال ساخته شده از موادی مانند بامبو، چوب، برگ نخل یا نیشکر، نشاسته ذرت، سبوس گندم اشاره کرد. در ایران البته تنوع مواد به کار رفته در تولید یکبار مصرف قدری کمتر است و معمولا ظروف یکبار مصرف از پلاستیک، نشاسته ذرت، آلومینیوم، کاغذ و مقوا و فوم ساخته می‌شوند. در هنگام انتخاب ظروف یکبار مصرف باید به کاربرد ظرف و معایب و مزایای آن توجه نمود.

ظروف یکبار مصرف نیز مانند سایر ابزار زندگی که انسان برای تسهیل امور خود اختراع کرده دارای معایب و مزایایی است که درصورت توانایی در برقراری تعادل و استفاده از مزایا در کنار کاهش معایب می‌توانیم به خوبی از این امکانات استفاده کنیم. بهتر است ابتدا به مزایای ظروف یکبار مصرف بپردازیم و بررسی کنیم وجود این نوع ظروف در زندگی ما چقدر ضروری است و می‌تواند منجر به سهولت در کارهای روزمره ما شود، سپس معایب ظروف یکبار مصرف را نام برده و سعی می‌کنیم راهی برای برقراری تعادل و استفاده بهینه از این امکانات پیدا کنیم.

مزایای ظروف یکبار مصرف

استفاده از ظروف یکبار مصرف کمک می‌کند تا ریتم سریع زندگیمان را حفظ کنیم. بسیاری از مواقع فرصت کافی برای فراهم کردن تعداد زیادی ظرف از انواع گوناگون با رنگهای مورد نظر و شستشوی آن‌ها پس از مصرف نداریم و دور انداختن ظرف‌ها می‌تواند بهترین و ساده‌ترین راه حل باشد. یکی از این شرایط، میهمانی‌های شلوغ است. گاهی تعداد زیادی میهمان دعوت کرده‌اید و نیاز به تعداد زیادی ظروف با رنگ متناسب و مشخص دارید. تهیه کردن تعداد زیادی ظرف کار پرهزینه و دشواری است و شستن این ظروف پس از اتمام میهمانی می‌تواند زحمت زیادی را به شما تحمیل کند. در این صورت، می‌توانید تعداد زیادی ظرف یکبار مصرف را با قیمت کم، رنگ مورد نظر و مناسب با رنگ زمینه‌ی میهمانی یا دکور منزل خود تهیه نموده و پس از اتمام میهمانی آن‌ها را جمع آوری نموده و به سطل زباله منتقل کنید.

این ظروف نسبت به ظروف دائمی بسیار ارزان هستند و در رنگها، طرح‌ها و ابعاد گوناگونی ساخته می‌شوند.

زمانی که بیرون از منزل یا محل کار خود هستید و برای میل کردن غذا نیاز به ظروف دارید، مهم‌ترین مسئله در این شرایط، تمیزی و حفظ سلامتی است. خارج از محیط منزل شاید دسترسی راحتی به ظروف تمیز بخصوص قاشق و چنگال یا آب و مواد شوینده برای تمیز کردن ظروفی که همراه دارید وجود ندارد. در چنین شرایطی، بهداشتی‌ترین گزینه، استفاده از ظروف یکبار مصرف است.

به علاوه در شرایط کمپینگ، کوهنوردی، طبیعت گردی و پیکنیک که نیاز به همراه داشتن وسایل و تجهیزات زیادی داریم، این ظروف بسیار سبکند، با جای زیادی برای نگهداری نیاز ندارند و در مسیر برگشت نیز آن‌ها را دور انداخته‌اید و نیازی به حمل مجددشان ندارید.

خرید انواع غذا از رستوران‌ها و خوراک پزی‌ها بدون ظروف یکبار مصرف تقریبا غیر قابل تصور است. به خصوص در شرایطی که شما قصد داشته باشید چندین نوع غذا در کنار هم سفارش داده و به محل خود منتقل کنید. تصور کنید که پنج عدد پیتزا سفارش داده‌اید و بدون جعبه‌های یکبار مصرف مجبورید آن‌ها را داخل یک قابلمه گذاشته و به منزل ببرید! در این شرایط برای داشتن سیب زمینی، سالاد و سس‌ها نیز باید ظروف جداگانه‌ای در اندازه‌های مختلف همراه خود داشته باشید. به علاوه در نبود ظروف یکبار مصرف عملا امکان تحویل غذا در محل مشتری وجود نخواهد داشت. به طوری که می‌توان گفت امکان تحویل در محل برای غذاها پس از اختراع ظروف یکبار مصرف ایجاد شد.

در کشور ما در مناسبت‌های گوناگونی افراد اقدام به پخت و توزیع غذای نذری می‌کنند. با تولید گسترده‌ی ظروف یکبار مصرف امکان توزیع این نذورات بصورت بهداشتی، عادلانه و مساوی و با سرعت بالا برای مردم فراهم شده است و نیازی نیست افراد برای دریافت نذورات، ظروف مختلفی را به همراه داشته باشند.

تمام این مزایا و شرایط مشابه آن‌ها می‌توانند دلیل خوبی برای نیاز ما به ظروف یکبار مصرف در زندگی ما باشند.

همراه داشتن غذا و میان‌وعده‌ها برای دانش آموزان، دانشجویان و شاغلین همواره چالش به همراه داشته است. وزن سنگین ظروف می‌تواند حمل غذا را بصورت روزانه غیر قابل تحمل کند. استفاده از ظروف یکبار مصرف می‌تواند تا حدودی این مشکل را حل کند چون این ظروف بسیار سبکند و پس از مصرف غذا نیازی به برگرداندن آن‌ها نیست.

مضرات ظروف یکبار مصرف

مطالب و تحقیقات بسیار زیادی درمورد معایب استفاده از ظروف یکبار مصرف نگارش شده که مردم را به مصرف کمتر این ظروف تشویق می‌کنند. باید گفت که استفاده بی رویه از این ظروف صحیح نیست و خطراتی را به دنبال خواهد داشت. در اینجا به برخی مضرات آن اشاره خواهیم کرد.

اولین مسئله‌ای که درمورد ظروف یکبار مصرف نگرانی ایجاد می‌کند، تولید حجم بالایی از زباله‌ست. عموما مواد اولیه به کار رفته در تولید این ظروف، مواد پلیمری و پلاستیکی است که تجزیه‌ی آن‌ها در طبیعت ممکن است تا 200 سال زمان ببرد. به همین دلیل امکان بازگردانی آن‌ها به طبیعت وجود ندارد. به علاوه این زباله ها حجیم و سبکند و ارزش بازیافت ندارند. سوزاندن آن‌ها نیز می‌تواند گازهای سمی را به هوای محیط وارد کند. اما حضور آن‌ها در طبیعت می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به طبیعت بزند. این صدمات حداقل می‌تواند ایجاد آلودگی بصری و تخریب چهره‌ی محیط زیست باشد و در سطوح بالاتر می‌تواند اکوسیستم طبیعی و زندگی گیاهان و جانوران به خطر بیندازد.

مسئله‌ی دوم در خصوص مضرات ظروف یکبار مصرف، ترکیبات آن‌هاست. در بسیاری از شرایط، مواد به کار رفته در ساخت این ظروف دارای خواص فیزیکی و شیمیایی هستند که درصورت مجاورت با مواد غذایی ممکن است دچار تغییرات خطرناکی شوند. بسیاری از این مواد در مواجهه با سرما یا گرمای زیاد موادی را آزاد می‌کنند که ورودشان به ماده غذایی و در نتیجه به بدن می‌تواند برای سلامتی خطرناک باشند. حتی درمواردی ممکن است منجر به سرطان شوند. رنگ و مواد به کار رفته در این ظروف می‌تواند در افراد حساسیت ایجاد نموده و در برخی موارد مصرف زیاد آن‌ها منجر به مشکلات گوارشی شود.

اکثر ظروف یکبار مصرف قابل استفاده در فر مایکروویو نیستند. و در کل استفاده از آن‌ها به این صورت صحیح نیست چون ترکیب گرما، پلاستیک و روغن می‌تواند تولید سمی بنام دیوکسین کند.

ظروفی که در ساخت آن‌ها از پلی استایرن استفاده شده‌است مانند ظروف یکبار مصرف فومی در دمای بالا (160 درجه سانتی گراد) گاز هگزان تولید می‌کنند که از عوارض آن سردرد است.

برخی تولیدکنندگان ممکن است از مواد اولیه نامرغوب استفاده کنند. استفاده از مواد نامرغوب در تولید این ظروف می‌تواند در بدن ایجاد آلودگی و بیماریهای جدی کند. یا در موارد ضعیف‌تری کیفیت پایین این ظروف و شکنندگی و عدم تحمل آن‌ها می‌تواند مانع غذا خوردن شود. از این قبیل مشکلات در طراحی و ساخت ظروف یکبار مصرف وجود دارد که نتیجه‌ی آن ظروف با اندازه‌ی نامناسب، کاردهای یکبار مصرفی که قدرت برش ندارند، قاشق‌هایی که هنگام غذاخوردن در دهان می‌شکنند، چنگال‌هایی که استحکام لازم برای نگهداری غذا را ندارند، بشقاب‌هایی که روغن غذا را پس می‌دهند، یا لیوان‌های یکبار مصرف که نوشیدنی از آن‌ها نشت می‌کند و از این قبیل موارد خواهد بود.

استفاده بهینه و صحیح از ظروف یکبار مصرف

با وجود تمام مواردی که به عنوان معایب ظروف یکبار مصرف از آن‌ها نام بردیم، این ظروف به جزء جدایی ناپذیر زندگی امروزه‌ی ما تبدیل شده‌اند. از این رو بهتر است تا به دنبال روش‌های صحیح مصرف آن‌ها باشیم تا با آسیب کمتر از مزایای آن بهره‌مند شویم.

تولیدکننده‌های بسیاری در تلاشند تا در ساخت ظروف یکبار مصرف از ترکیباتی استفاده کنند تا هم جایگزین خوبی برای مواد پلیمری و پلاستیک بوده، و هم کارایی بالایی داشته باشند و هم برای سلامت انسان و محیط زیست خطری ایجاد نکنند. به همین دلیل امروزه ظروف یکبار مصرف بسیاری از انواع کاغذ، مقوا، چوب و فیبرهای گیاهی تولید شده از موادی مثل نشاسته ذرت ساخته می‌شوند. این مواد عموما در برابر گرما و سرما دچار تجزیه نمی‌شوند و برای سلامتی مضر نیستند و سرعت تجزیه آن‌ها در طبیعت بالاست و ضرر بسیار کمتری برای محیط زیست خواهند داشت.

علاوه بر تولید کنندگان، مصرف کنندگان این ظروف نیز می‌توانند نکاتی را رعایت کنند تا از آسیب به آن‌ها جلوگیری شود.

بهترین مواد برای نگهداری مواد غذایی به ترتیب ظروف ساخته شده از شیشه، فلز، کاغذ و پلی اتیلن تری فتالات (PET) هستند. اما این ظروف سنگین و گران قیمتند و استفاده از آن‌ها به عنوان ظروف یکبار مصرف با هدف دور ریختن پس از استفاده نیازمند فرآیندهای بازیافت بسیار یکپارچه و قوی است.

اولین مسئله‌ای که در استفاده از ظروف یکبار مصرف باید درنظر گرفت، کاربرد آن است. باید دقت نمایید که چه ظرفی را برای چه منظوری استفاده می‌کنید. ظروف یکبار مصرف بی‌رنگ و شفاف را نباید برای مواد غذایی و نوشیدنی‌های گرم و داغ استفاده نمود. ظروف یکبار مصرف فومی صرفا برای مواد غذایی با دمای پایین یعنی کمتر از 65 درجه سانتی گراد ساخته شده‌اند. بهترین ظروفی که برای نگهداری غذا و نوشیدنی داغ استفاده می‌توان استفاده نمود، ظروف آلومینیومی برای غذا و لیوان‎های کاغذی یا سلولوزی برای نوشیدنی‎های داغ است. بهتر است ظروف یکبار مصرف مورد نیاز خود را از فروشنده‌ها و تولیدکننده‌های معتبر خریداری کنید و مجوزات و تاییدیه‌های آن‌ها را بررسی نمایید. ترجیحا غذا را بیش از 2 ساعت در آن‌ها نگهداری نکنید. توجه کنید که اعمال حرارت بر این ظروف می‌تواند امکان آزاد شدن مواد سمی و خطرناک را فراهم کند. لذا از قراردادن آن‌ها در فر مایکروویو، و نور مستقیم آفتاب خودداری کنید. بهتر است با کمی صرف هزینه بییشتر، از ظروف یکبار مصرفی استفاده کنید که مواد اولیه تجدید پذیر ساخته شده باشند. و درنهایت تا جایی که امکان دارد از مصرف ظروف یکبار مصرف خودداری کنید.

جمع بندی

ظروف یکبار مصرف نیز مانند سایر امکاناتی که در عصر امروز در اختیار ما قرار گرفته است، دارای مزایا و معایبی است. دست اندرکاران در تولید این محصولات همواره در تلاشند تا کارایی این محصولات را بهبود بخشند. ظروف یکبار مصرف را در اندازه‌ها، طرح‌ها و رنگهای گوناگون و برای مصارف گسترده‌ای طراحی کنند و در تهیه‌ی آن‌ها از مواد اولیه‌ای استفاده کنند که کمترین آسیب را برای مصرف کننده‌ها و محیط زیست به هماره داشته باشند. ما نیز با آگاهی از ویژگی‌ها ی این ظروف، نحوه‌ی استفاده ، معایب و مزایای آن‌ها با استفاده صحیح و بهینه در کنار رفع نیازهای زندگی خود، سلامت خود و محیط اطرافمان را نیز حفظ نماییم.